Nerw łokciowy to jeden z głównych nerwów kończyny górnej, odpowiedzialny za czucie w małym palcu i części palca serdecznego oraz kontrolę wielu mięśni dłoni. Uszkodzenie tego nerwu może poważnie ograniczyć sprawność ręki i powodować znaczny dyskomfort. W artykule omówimy przyczyny, objawy i metody leczenia uszkodzenia nerwu łokciowego, a także przedstawimy ćwiczenia, które mogą wspomóc proces rehabilitacji.

Anatomia i funkcje nerwu łokciowego

Nerw łokciowy jest jedną z trzech głównych gałęzi splotu ramiennego. Biegnie on wzdłuż wewnętrznej strony ramienia, przechodząc przez tzw. rowek nerwu łokciowego (kanał łokciowy) za wyrostkiem łokciowym. To właśnie w tym miejscu nerw jest najbardziej narażony na urazy, gdyż leży płytko pod skórą – stąd znane wszystkim uczucie „prądu” przy uderzeniu w łokieć.

Nerw łokciowy unerwia czuciowo małego palca i połowę palca serdecznego oraz odpowiada za unerwienie ruchowe większości mięśni wewnętrznych dłoni, które kontrolują precyzyjne ruchy palców.

Prawidłowe funkcjonowanie nerwu łokciowego jest kluczowe dla wykonywania precyzyjnych czynności manualnych, takich jak pisanie, zapinanie guzików, chwytanie małych przedmiotów czy granie na instrumentach muzycznych.

Przyczyny uszkodzenia nerwu łokciowego

Uszkodzenie nerwu łokciowego może nastąpić z różnych powodów:

• Urazy mechaniczne – złamania kości w okolicy łokcia, zwichnięcia stawu łokciowego, rany cięte lub kłute.
• Zespół rowka nerwu łokciowego – przewlekły ucisk nerwu w rowku za wyrostkiem łokciowym, często spowodowany powtarzalnym opieraniem łokcia o twardą powierzchnię lub długotrwałym zgięciem łokcia.
• Zespół kanału Guyona – ucisk nerwu łokciowego w nadgarstku, który może być spowodowany przez cysty, urazy lub powtarzalne mikrourazy.
• Schorzenia systemowe – cukrzyca, reumatoidalne zapalenie stawów, niedoczynność tarczycy.
• Długotrwały ucisk – niewłaściwa pozycja podczas snu, nieprawidłowa ergonomia pracy, zbyt długie korzystanie z podpórek pod łokcie.

Objawy uszkodzenia nerwu łokciowego

Objawy uszkodzenia nerwu łokciowego mogą różnić się w zależności od lokalizacji i stopnia uszkodzenia, ale najczęściej obejmują:

• Zaburzenia czucia – drętwienie, mrowienie lub pieczenie małego palca i połowy palca serdecznego, często opisywane jako uczucie „przebiegającego prądu”.
• Osłabienie mięśni dłoni – trudności w precyzyjnym chwytaniu, osłabienie siły ścisku, problemy z rozsuwaniem palców.
• Zanik mięśni dłoni – szczególnie widoczny zanik mięśni kłębu małego palca, prowadzący do charakterystycznej deformacji zwanej „ręką szponiastą”.
• Niezgrabność ruchów – trudności w wykonywaniu precyzyjnych czynności manualnych, takich jak zapinanie guzików czy podnoszenie drobnych przedmiotów.
• Ból – może promieniować wzdłuż przebiegu nerwu, od łokcia do dłoni, nasilający się podczas aktywności.
• Objaw Froment’a – niezdolność do utrzymania kartki papieru między kciukiem a palcem wskazującym bez zginania stawu międzypaliczkowego kciuka.

Kiedy zgłosić się do lekarza?

Należy niezwłocznie skonsultować się z lekarzem, jeśli zaobserwujesz u siebie następujące objawy:

• Objawy utrzymują się dłużej niż kilka dni
• Drętwienie lub mrowienie nasila się z czasem
• Występuje wyraźna utrata siły w dłoni
• Objawy pojawiły się po urazie
• Dolegliwości utrudniają codzienne funkcjonowanie i pracę

Diagnostyka uszkodzenia nerwu łokciowego

Diagnoza uszkodzenia nerwu łokciowego opiera się na:

• Badaniu fizykalnym – ocena czucia, siły mięśniowej, odruchów i charakterystycznych objawów (np. test Froment’a, test Tinela – wywołanie mrowienia przez opukiwanie przebiegu nerwu).
• Badaniach elektrofizjologicznych – elektromiografia (EMG) i badanie przewodnictwa nerwowego (ENG) pomagają określić lokalizację i stopień uszkodzenia nerwu, co jest kluczowe dla wyboru odpowiedniej metody leczenia.
• Badaniach obrazowych – USG, rezonans magnetyczny (MRI) lub tomografia komputerowa (CT) mogą uwidocznić przyczynę ucisku nerwu, taką jak zmiany zwyrodnieniowe, guzy czy torbiele.

Leczenie uszkodzenia nerwu łokciowego

Leczenie zależy od przyczyny i stopnia uszkodzenia nerwu:

Leczenie zachowawcze

• Modyfikacja aktywności – unikanie czynności, które nasilają objawy, zmiana pozycji podczas snu, stosowanie ergonomicznych podpórek pod nadgarstki podczas pracy przy komputerze.
• Unieruchomienie – stosowanie szyn lub ortez, szczególnie na noc, aby zapobiec nadmiernemu zginaniu łokcia i odciążyć nerw podczas snu.
• Farmakoterapia – leki przeciwzapalne, przeciwbólowe, a w niektórych przypadkach leki neurotropowe wspierające regenerację nerwów (np. witaminy z grupy B).
• Fizykoterapia – ultradźwięki, laseroterapia, elektrostymulacja, które mogą zmniejszyć stan zapalny i wspomóc regenerację nerwu poprzez poprawę mikrokrążenia.

Leczenie operacyjne

Wskazane jest, gdy leczenie zachowawcze nie przynosi poprawy w ciągu 3-6 miesięcy lub gdy uszkodzenie nerwu jest znaczne:

• Dekompresja nerwu – uwolnienie nerwu z ucisku poprzez przecięcie struktur powodujących ucisk.
• Transpozycja nerwu łokciowego – przeniesienie nerwu z rowka za wyrostkiem łokciowym na przednią powierzchnię stawu, aby zmniejszyć napięcie i ucisk, szczególnie podczas zginania łokcia.
• Naprawa nerwu – w przypadku przerwania nerwu może być konieczne jego chirurgiczne zszycie lub przeszczep fragmentu nerwu.

Ćwiczenia rehabilitacyjne przy uszkodzeniu nerwu łokciowego

Rehabilitacja jest kluczowym elementem leczenia uszkodzeń nerwu łokciowego i powinna być rozpoczęta jak najwcześniej. Oto kilka ćwiczeń, które mogą pomóc:

• Ćwiczenia poprawiające zakres ruchu – delikatne zginanie i prostowanie łokcia, rotacje przedramienia, krążenia nadgarstkiem.
• Ćwiczenia wzmacniające mięśnie dłoni:
  • Ściskanie piłeczki rehabilitacyjnej o różnej twardości
  • Rozciąganie gumki między palcami
  • Podnoszenie małych przedmiotów (np. monet, guzików) i manipulowanie nimi
  • Ćwiczenia z wykorzystaniem masy terapeutycznej (np. plasteliną)
• Ćwiczenia proprioceptywne – ćwiczenia czucia głębokiego, pomagające w odzyskaniu kontroli nad ruchami dłoni, np. rozpoznawanie przedmiotów bez kontroli wzroku.
• Ćwiczenia rozciągające – delikatne rozciąganie nerwu łokciowego, wykonywane pod nadzorem fizjoterapeuty, np. poprzez stopniowe prostowanie łokcia przy jednoczesnym zgięciu nadgarstka.

Ważne: Wszystkie ćwiczenia powinny być wykonywane pod nadzorem specjalisty, gdyż niewłaściwe wykonanie może pogorszyć stan nerwu. Intensywność i rodzaj ćwiczeń należy dostosować do indywidualnego stanu pacjenta. Nigdy nie należy kontynuować ćwiczeń, które wywołują ból lub nasilają objawy.

Zapobieganie uszkodzeniom nerwu łokciowego

Aby zmniejszyć ryzyko uszkodzenia nerwu łokciowego, warto wprowadzić następujące nawyki:

• Unikać długotrwałego opierania łokci o twarde powierzchnie
• Dbać o prawidłową ergonomię pracy (odpowiednie ustawienie biurka, krzesła, klawiatury, myszy)
• Robić regularne przerwy podczas wykonywania powtarzalnych czynności – co 30 minut wstać i wykonać krótkie ćwiczenia rozluźniające
• Unikać długotrwałego zginania łokci (np. podczas snu) – można stosować specjalne poduszki lub ortezy nocne
• Stosować ochraniacze na łokcie podczas uprawiania sportów zwiększających ryzyko urazów
• Utrzymywać prawidłową postawę podczas pracy przy komputerze – łokcie powinny być zgięte pod kątem około 90 stopni
• Wzmacniać mięśnie przedramienia poprzez regularne ćwiczenia

Uszkodzenie nerwu łokciowego to schorzenie, które może znacząco wpłynąć na codzienne funkcjonowanie i jakość życia. Wczesne rozpoznanie i odpowiednie leczenie są kluczowe dla uniknięcia trwałych następstw. W większości przypadków, przy zastosowaniu odpowiedniego leczenia i systematycznej rehabilitacji, możliwe jest znaczne zmniejszenie dolegliwości i powrót do pełnej sprawności. Nie lekceważ pierwszych objawów – szybka interwencja może uchronić Cię przed długotrwałymi problemami z funkcjonowaniem dłoni.